Ach ci Rzymianie, czyli jak to się zaczęło…
Skarga pauliańska została wprowadzona do porządku prawnego przez starożytnych Rzymian. Byli na tyle mądrzy aby dostrzec, iż człowiek w obliczu złej sytuacji finansowej zrobi wiele by uratować ze swojego majątku co tylko się da. Skarga pauliańska miała zapobiegać ludzkiej pomysłowości, a raczej odwracać jej skutki. Celem była ochrona wierzycieli przed niechcianymi przesunięciami w majątku dłużnika i miała unieważniać czynności prawne będące ich źródłem. Mogła być skierowana zarówno przeciwko osobie, która wzbogaciła się kosztem majątku dłużnika, jak i niemu samemu.
W polskim prawodawstwie instytucja actio Pauliana została uregulowana w artykułach 527-534 Kodeksu cywilnego stając się jednym z nielicznych oręży wierzycieli w „walce” z dłużnikami.
Skarga pauliańska. Kto daje i zabiera ten się w piekle poniewiera
Tym dziecięcym powiedzonkiem rodem z piaskownicy można by właściwie opisać istotę skargi pauliańskiej. Bądźmy jednak poważni i zachowujmy się jak dorośli prawnicy... Jej właściwa definicja znajduje się bowiem w art. 527 § 1 i 2 k.c:
Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
Na wszelki wypadek oddam chociaż dom
W swojej sądowej praktyce widziałam już wiele procesów opartych na identycznym schemacie:
- mąż/żona ma długi;
- żyją w ustroju wspólności majątkowej;
- pewnego, pięknego i słonecznego dnia postanawiają zawrzeć przed notariuszem umowę majątkową małżeńską i wprowadzić rozdzielność z jednoczesnym podziałem majątku;
- wszystko co mają w ramach podziału majątku otrzymuje ten z małżonków, którego nie obciążają długi, bez obowiązku spłaty na rzecz małżonka zadłużonego;
- wydaje im się, iż wygrali z przeznaczeniem i oszukali los, a potem będą żyli długo i szczęśliwie;
- kilka lat później „obdarowany” małżonek otrzymuje pozew o uznanie czynności podziału majątku za bezskuteczną.
Pojawia się wówczas pytanie co zrobić z tym fantem? Na potrzeby niniejszego artykułu przedstawiam więc ekspresową „check-listę” dłużnika.
Po pierwsze i najważniejsze – sprawdź termin! Wierzyciel ma 5 lat od dokonania czynności podziału majątku na złożenie pozwu do sądu. Jest to tzw. termin zawity nie podlegający przedłużeniu.
Po drugie – prześledź wszystkie przesłanki wymienione w kodeksie cywilnym. Powstanie stanu niewypłacalności lub jego zwiększenie na skutek przekazania majątku drugiemu małżonkowi – odpowiedź sobie na pytanie, czy gdybyś nie dokonał podziału majątku miałbyś szanse na spłatę zobowiązań. Działanie ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela - w przypadku małżonków (osób bliskich) istnieje domniemanie, iż małżonek „obdarowany” wiedział zarówno o istnieniu długu, jak i działaniu na szkodę wierzyciela; a w razie dokonania podziału bez spłaty „obdarowany” małżonek nie musi nawet wiedzieć o w/w by czynność była uznana za bezskuteczną.
Upadłość a skarga pauliańska
Roszczenie uznania czynności dłużnika za bezskuteczną nie przysługuje wyłącznie wierzycielowi ale również syndykowi, a po ogłoszeniu upadłości tylko i wyłącznie jemu. W takiej bowiem sytuacji syndyk reprezentuje ogół wierzycieli działając w ich zbiorowym interesie.
Co ważne, syndyk w swych działaniach ograniczony jest podwójnym cenzusem czasowym – okresem 5 lat od dokonania czynności oraz 2 lat od ogłoszenie upadłości. Zatem nawet jeśli od daty ogłoszenia upadłości minął np. rok jednak podział majątku dokonany była dawniej niż 5 lat temu, syndyk nie będzie mógł skutecznie wnosić o stwierdzenie jego bezskuteczności.
Jeśli zainteresował Państwa poruszony temat, zapraszam na jego kontynuację. Będzie w niej słów kilka o praktycznych i skutecznych sposobach zwalczania argumentów wierzycieli w procesie ze skargi pauliańskiej.
Potrzebna porada?
Skontaktuj się z nami: 58 380 26 56 lub wyślij wiadomość!
Autor artykułu:
Justyna Nowak-Trojanowska - adwokat specjalizujący się w sprawach cywilnych i upadłościowych.