Odpowiedzialność majątkowa małżonków zarówno na gruncie prawa cywilnego – prawa zobowiązań, nierozerwalnie powiązana jest z nienależytym (niepełnym) lub całkowitym niewykonaniem konkretnego zobowiązania przez dłużnika. Z zasad ogólnych prawa cywilnego wynika to, iż każdy – bez wyjątku – odpowiada za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem. Jak wygląda odpowiedzialność za zobowiązania w małżeństwie?
Zawarcie związku małżeńskiego a masy majątkowe
Na skutek zawarcia małżeństwa, pojawiają się trzy odrębne masy majątkowe: majątek żony, majątek męża oraz majątek wspólny. Przyjmuje się, że każdy z małżonków odpowiada całym swoim majątkiem za własne zobowiązania. Z kolei za zobowiązania zaciągnięte wspólnie przez małżonków, odpowiadają oni całym swoim majątkiem wspólnym, a także każde z nich swoimi majątkami osobistymi.
Zgoda współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania
Z uwagi jednak na to, iż główną zasada prawa rodzinnego jest ochrona materialnych podstaw funkcjonowania rodziny – również w aspekcie ekonomicznym, kodeks rodzinny i opiekuńczy, uzależnia zakres odpowiedzialności majątkowej dłużnika oraz ewentualnie jego współmałżonka od tego, czy dłużnik uprzednio zaciągając zobowiązanie, dysponował zgodą współmałżonka. Zasada ta wynika z art. 37 ww. ustawy.
Jeżeli zatem dłużnik zaciągnął zobowiązanie, nie uzyskując uprzednio zgody swojego współmałżonka, wierzycielowi przysługuje uprawnienie do skierowania egzekucji takiego roszczenia do:
- majątku osobistego dłużnika – w tym jego wynagrodzenia za pracę lub innych dochodów,
- korzyści wynikających z praw autorskich i pokrewnych,
- przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa, jeśli zobowiązania dotyczą prowadzonej działalności gospodarczej.
W tym miejscu należy zauważyć, że brak zgody współmałżonka, daje możliwość wierzycielowi do kierowania egzekucji z dochodów dłużnika, które stanowią de facto składnik majątku wspólnego małżonków. W przypadku, kiedy małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez dłużnika – niezależnie od rodzaju i wartości zobowiązania – wierzyciel może zaspokoić się również z całego wspólnego majątku małżonków.
Zobowiązania z działalności gospodarczej
Warto również nadmienić, iż za zobowiązania bezpośrednio związane z prowadzoną działalnością gospodarczą przez jednego z małżonków, odpowiada on swoim majątkiem osobistym, dochodami z działalności zarobkowej oraz przedmiotami wchodzącymi w skład tego przedsiębiorstwa.
Praktyka i życie codzienne wskazują jednak, że wierzyciele – głównie instytucje bankowe – dla każdego zobowiązania zaciąganego na potrzeby prowadzonego przedsiębiorstwa wymagają zgody współmałżonka. To warunkuje z kolei, że wierzyciel w takiej sytuacji uzyskuje uprawnienie do kierowania egzekucji z całego majątku wspólnego małżonków.
Potrzebujesz konsultacji?
Skontaktuj się z nami! 58 380 26 56
Ustalenie odpowiedzialności małżonka
Kwestie związane z ustaleniem zakresu odpowiedzialności małżonków za zobowiązania należy każdorazowo do sądu. To sąd ocenia, czy na gruncie konkretnego stanu faktycznego, doszło do wyrażenia przez małżonka zgody na zaciągnięcie konkretnego zobowiązania.
W praktyce najczęściej spotyka się jednak sytuację, kiedy wierzyciel w pierwszej kolejności kieruje roszczenie wyłącznie przeciwko dłużnikowi, a dopiero następczo żąda, aby nadanie klauzuli wykonalności objęło swym zakresem również współmałżonka co do majątku wspólnego. Nadanie przez sąd takiej klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, możliwe będzie dopiero wówczas, gdy wierzyciel wykaże, iż dysponuje dokumentem – urzędowym bądź prywatnym, że dana wierzytelność powstała z czynności dokonanej za zgodą współmałżonka.
Ochrona małżonka dłużnika przed egzekucją
Wskazać jednak należy, iż ochronie małżonka przed egzekucją skierowaną przeciwko współmałżonkowi – zgodnie z zasadami postępowania cywilnego – służą powództwa przeciwegzekucyjne.
Umowa majątkowa a wcześniejsze zobowiązania
Niezależnie od powyższego, kiedy jeden z małżonków boryka się z problemami finansowymi, małżonkowie podejmują decyzję o zmianie ustroju majątkowego w małżeństwie w wyniku czego zawierają umowę o ustanowieniu rozdzielności majątkowej tzw. intercyzę. Jednocześnie liczą, że uchroni ich to przed skutkami niewypłacalności jednego z nich.
Za zobowiązania, które powstały już po ustaniu wspólności majątkowej, a więc po zawarciu tzw. intercyzy, każdy z małżonków odpowiada osobiście całym swoim majątkiem. Zasada ta obowiązuję również byłych małżonków. Jednakże, odpowiedzialność współmałżonka – byłego małżonka, może wynikać jednak z uprzednio ustanowionej odpowiedzialności rzeczowej jak hipoteka, zastaw bądź szeroko z ogólnego poręczenia.
Co więcej, małżonkowie nadal będą wspólnie odpowiadać za zobowiązania, których są stroną – mimo zmiany ustroju majątkowego – a także za te wynikające z dokonanej przez nich czynności prawnej (zawarcie umowy) bądź odpowiedzialności solidarnej (zobowiązania wynikające z zaspokajania bieżących potrzeb rodziny).
Zatem, sama zmiana ustroju majątkowego w małżeństwie, nie zawsze prowadzi do ochrony interesów majątkowych małżonka dłużnika. A jak wygląda sytuacja prawna małżonków w kontekście ogłoszenia upadłości konsumenckiej jednego z nich?
Upadłość konsumencka jednego z małżonków a wspólnota majątkowa
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez jednego z małżonków wiąże się z powstaniem ustroju rozdzielności majątkowej z mocy prawa. Ponadto, majątek wspólny małżonków zostaje włączony do masy upadłości, która będzie służyła zaspokojeniu wierzycieli. Małżonek upadłego posiada uprawnienie do dochodzenia swojej wierzytelności w toku postępowania upadłościowego. Należy jednak pamiętać, że wierzytelność ta nie będzie w żaden sposób faworyzowana. Z kolei jej wysokość z reguły odpowiada połowie wartości majątku włączonego do masy.
Do masy upadłości nie wchodzą ruchomości i nieruchomości stanowiące majątek osobisty małżonka osoby ogłaszającej upadłość. Ponadto, wyłączone z masy upadłości są też przedmioty służące prowadzeniu działalności gospodarczej przez tego małżonka, jak i te służące pracy zawodowej, choćby były objęte wspólnotą majątkowa. Jeżeli jednak syndyk włączy ww. przedmioty do masy upadłości, to małżonkowi upadłego przysługuje żądanie ich wyłączenia.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej przed złożeniem wniosku o upadłość konsumencką
Rozdzielność majątkowa między małżonkami może powstać na skutek zawarcia umowy majątkowej, a także orzeczenia sądu w trybie art. 52 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Rozdzielność na skutek intercyzy
Rozdzielność majątkowa zawarta przez małżonków w ramach aktu notarialnego jest skuteczna w kontekście upadłości konsumenckiej, jeżeli powstała co najmniej dwa lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeżeli rozdzielność majątkowa powstała w okresie w ciągu dwóch ostatnich lat, to nie wywiera ona żadnego wpływu na ustalenie masy upadłości i wejdzie do niej wszystko, co było objęte wspólnotą, jeżeli umowa o rozdzielność majątkową nigdy by nie powstała.
Rozdzielność na skutek orzeczenia sądu
Jeżeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona przez sąd w trybie art. 52 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w okresie jednego roku przed złożeniem wniosku o upadłość konsumencką, to jest ona bezskuteczna dla ustalenia masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony na co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o upadłość konsumencką.